Waarom creativiteit circulariteit bevordert – en hoe wijzelf sneller dan een Tesla worden

Van 0 naar 100 km/u in 2,58 seconden.
De Tesla S P100D doet het.
En wij als samenleving moeten dat ook.

Hoewel we ons vijftig jaar geleden weinig konden voorstellen bij circulariteit, is er wel overeenstemming dat we de transitie naar de circulaire samenleving moeten versnellen. Design Innovation Group helpt organisaties met het versnellen in transities, dus ook in de transitie naar circulariteit, door middel van creativiteit. En dat doen we op drie manieren:

• Niet langer staat techniek of het materiaal centraal, maar de gebruiker. DIG maakt het proces human centered.
• We herbekijken en herdefiniëren het gehele systeem, en de gehele keten. Hoe verandert de totale samenleving?
• We zetten verbeelding in om die nieuwe wereld voor ons te kunnen zien.

Over die verbeelding wil ik het hebben.

Want wat is verbeelding?
Het is belangrijk een verschil te maken tussen verbeelden en marketing. Beiden gebruiken beeld en roepen emoties op. Met verbeelding bedoel ik dat je beeld en verbeelding vanuit een soort vakmanschap inzet om overzicht te creëren, te ordenen maar ook om onbewuste ideeën, vooronderstellingen bewust en bespreekbaar te maken.

Dankzij verbeelding kunnen we loskomen van wat nu voor ons normaal is. We kunnen er het ‘nieuwe’ normaal mee creëren. Het lineaire denken dat iets begint en vervolgens wordt opgebruikt, zit letterlijk tot in de punten van ons denken en in onze taal. Alles kent eindigheid. En daar moeten we iets totaal anders – iets circulairs – tegenover zetten, dat wel heel aantrekkelijk is.

Verbeelding opent deuren die met taal gesloten blijven. Zo toonden we onlangs in de tentoonstelling Toekomstfragmenten voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wat er mogelijk kan zijn over vijftig jaar. Groeien bananen dan in een Westlandse kas, tegen een achtergrond van Hollandse weilanden? Tekst stokt ergens.
We ervaren dat pas als je alles wat mogelijk en onmogelijk is vertaalt naar beeld, het echte gesprek op gang komt.

Zo biedt verbeelding een sleutel naar de toekomstige circulaire samenleving.

Wij lezen, interviewen experts, organiseren kennissessies of een rondetafelgesprek. De inzichten die de gesprekspartners ons meegeven, vertalen wij naar geïnformeerde verbeeldingen. Het zijn eigenlijk een soort toekomstverkenningen. De informatie die we ophalen bevat allemaal impliciete en expliciete keuzes. Een verbeelding vraagt concrete voorbeelden. Wij werken aan verbeeldingen – in allerlei stijlen en maten – die als vanzelfsprekend aanvoelen. Door dit beeld verandert het gesprek dat we vervolgens voeren.

Waar willen we eigenlijk dat een circulaire samenleving naar toe gaat? Wenselijkheid is bespreekbaar dankzij het in beeld brengen van alle implicaties. Is het vanzelfsprekend welke kant we opgaan, of krijgen mensen science fiction voor ogen? Welke emoties spelen er? De kernvraag die in beleidstaal onbenoemd blijft, komt dankzij beeld naar boven. ‘Moeten we dit willen?’

Leidt al die creativiteit wel tot harde resultaten?
Het is een misvatting dat creativiteit en verbeelding niet realistisch zouden zijn en niet tot resultaten leiden.

Tekst of grote hoeveelheden informatie omgezet in beeld (zoals veel infographics) geven overzicht of inzicht, maar bieden geen stip aan de horizon. Ze brengen je hersens niet in beweging. Je hoofd gaat namelijk pas ‘aan’, als je hart er voor open staat. Als je geïnspireerd bent, als jouw creativiteit aangesproken wordt.

Deze creatieve kant van ontwerp levert voor beleidsmakers soms onzekerheid op. DIG gooit het gecontroleerde en gestuurde proces een beetje overhoop. Natuurlijk is dat spannend en lijken onderdelen van dat proces soft, als je in een organisatie werkt die behoefte heeft aan controle. Maar je komt veel sneller met elkaar tot een gesprek over de kern. En die kern leidt tot effectieve stappen in het versnellen van de transitie. En dat is hard resultaat, toch?

Kleine veranderingen zijn niet genoeg
De transitie naar circulaire economie lijkt te stokken. Terwijl er zo veel mensen al zulke goede en mooie veranderingen waarmaken. Hoe kunnen we dit versnellen? DIG helpt te verbeelden hoe onze samenleving fundamenteel moet en kan veranderen. Het gaat om een circulaire samenleving als geheel.

Nu denken we nog in te losse delen, wat ook hoort bij de fase van de transitie waar we inzitten. Wij willen sneller, op weg naar een geheel. Als je een dak op je huis huurt en een kozijn least, waar geeft een bank dan nog de hypotheek voor?

En als ieder individu straks al haar spullen moet laten repareren, uit elkaar halen en hergebruiken: hoe doe je dat dan praktisch? En hoe doen ondernemers dat met oude laptops en printers? Juridische vraagstukken en maatschappelijke discussies die we nu moeten voeren. Verbeelding helpt om al die losse onderdelen sneller tot een geheel te brengen. Want wie van 0 naar 100 wil in 2,58 seconden, heeft aan een kleine verandering niet genoeg.